W postępowaniu cywilnym i karnym obowiązki świadka są identyczne. Przede wszystkim ma on obowiązek stawić się na wezwanie, w miejscu i godzinie oznaczonej na wezwaniu, oraz złożyć zeznania.
Jeżeli świadek nie stawi się na wezwanie bez usprawiedliwienia lub bez zezwolenia oddali się z sali rozpraw – może zostać ukarany grzywną, a w postępowaniu karnym karą pieniężną w wysokości do 3 000 zł. W postępowaniu karnym sąd może zarządzić przymusowe doprowadzenie świadka już po jego pierwszej nieusprawiedliwionej nieobecności. Natomiast w postępowaniu cywilnym – dopiero po ponownym (czyli
po drugim) wezwaniu i nieusprawiedliwionej nieobecności świadka – sąd może ukarać go grzywną, jednocześnie zarządzając jego przymusowe doprowadzenie przez Policję.
Jeśli świadek jest chory lub dotknięty kalectwem – może być przesłuchany w miejscu jego pobytu (np. świadek, który był uczestnikiem wypadku samochodowego i w związku z poniesionymi urazami przebywa w szpitalu, może zostać przesłuchany w szpitalu).
W postępowaniu karnym świadkowi przysługują następujące prawa:
- świadek będący osobą najbliższą dla podejrzanego/oskarżonego może odmówić składania zeznań; przy czym prawo do odmowy składania zeznań trwa po ustaniu małżeństwa lub przysposobienia (np. małżonek, w tym również rozwiedziony, może odmówić składania zeznań przeciwko małżonkowi lub byłemu małżonkowi);
- świadek może odmówić składania zeznań, jeśli w innym postępowaniu jest on podejrzanym/oskarżonym o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem – (np. Jan K. i Andrzej W. byli podejrzani o dokonanie kradzieży roweru wspólnie i w porozumieniu, przy czym sprawę Jana K. wyłączono do osobnego rozpoznania; Andrzej W. w swojej sprawie jest podejrzanym, lecz w postępowaniu prowadzonym wobec Jana K. może być świadkiem i w sytuacji gdyby w tym charakterze był przesłuchiwany – może odmówić składania zeznań);
- świadek może odmówić udzielenia odpowiedzi na pytanie, jeśli odpowiedź może narazić świadka lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność karną lub karnoskarbową – (np. świadek wie, że to nie oskarżony ukradł rower, bo tej kradzieży dokonał syn świadka, ale świadek obawia się, że syn mógłby ponieść odpowiedzialność karną);
- świadek może domagać się, aby przesłuchano go na rozprawie z wyłączeniem jawności (bez publiczności i mediów), jeśli odpowiedź na pytanie może narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na hańbę (np. gdy świadek musi ujawnić szczegóły swojego życia intymnego);
- świadek nie będący osobą najbliższą, lecz pozostającą z podejrzanym/oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym – może wnosić o zwolnienie z obowiązku składania zeznań;
- świadek może, obawiając się użycia przemocy lub groźby wobec siebie lub osoby najbliższej, zastrzec swój adres do wyłącznej wiadomości prokuratora lub sądu – pisma kierowane są wówczas na wskazany przez świadka adres lub adres miejsca jego pracy;
- świadkowi przysługuje prawo do zwrotu kosztów dojazdu do sądu, jak również zwrotu utraconych, w związku z koniecznością stawienia się w sądzie, zarobków.
Świadek, któremu przysługuje prawo odmowy składania zeznań, powinien zostać o tym pouczony. Oświadczenie o skorzystaniu z prawa odmowy składania zeznań lub prawa odmowy odpowiedzi na niektóre pytania – powinno zostać złożone przed przystąpieniem do przesłuchania. W takiej sytuacji wcześniej złożone przez świadka zeznania nie mogą być dowodem w postępowaniu karnym.
Osobą najbliższą w postępowaniu karnym jest małżonek, wstępny (np. ojciec, dziadek), zstępny (np. syn, wnuk), rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu (np. szwagier, bratowa), osoba pozostająca w stosunku przysposobienia (np. dziecko adoptowane) oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu (konkubina, konkubent).
Natomiast w postępowaniu cywilnym świadkowi przysługują następujące prawa:
- świadek będący małżonkiem stron, ich wstępnym, zstępnym, rodzeństwem oraz powinowatym w tej samej linii lub stopniu, jak również pozostający w stosunku przysposobienia – może odmówić składania zeznań; przy czym prawo to przysługuje również po ustaniu małżeństwa lub przysposobienia;
- świadek może odmówić udzielenia odpowiedzi na pytanie, jeżeli odpowiedź mogłaby narazić go lub osobę bliską na odpowiedzialność karną, hańbę lub spowodować znaczną szkodę majątkową, lub naruszałaby tajemnicę zawodową;
- świadkowi przysługuje prawo do zwrotu kosztów dojazdu do sądu, jak również zwrot utraconych, w związku z koniecznością stawienia się w sądzie, zarobków.
Osobą bliską w postępowaniu cywilnym jest małżonek, wstępny (np. ojciec, dziadek), zstępny (np. syn, wnuk), rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu (np. szwagier, bratowa) oraz osoba pozostająca w stosunku przysposobienia (np. dziecko adoptowane).
Podstawa prawna:
art. 177 § 1, 2, art. 285 § 1 i 2, art. 182, art. 183, art. 185, art. 186 § 1
art. 115 pkt. 11 KK
art. 261, art. 263 i art. 274 KPC
Jeśli szukasz prawnika odpowiedniego dla Ciebie – znajdziesz go w casum.pl.
