Nie ulega wątpliwości, że zawód nauczyciela jest profesją, która może w znaczny sposób obciążać fizycznie i psychicznie, co często jest przyczyną wielu chorób i dolegliwości. Praca w wymuszonej pozycji (siedzącej, stojącej), eksploatacja narządów głosu i inne – nierzadko prowadzą do zaistnienia przewlekłych schorzeń ze strony układu ruchu (szczególnie kręgosłupa) czy krtani. W takich sytuacjach, gdy zachodzi konieczność dłuższej przerwy w wykonywaniu zawodu i skupienia się na swoim stanie zdrowotnym, warto zastanowić się nad podjęciem kroków celem skorzystania z urlopu dla poratowania zdrowia, który przewiduje Karta Nauczyciela.
Zasady udzielania
Instytucję urlopu dla poratowania zdrowia uregulowano w art. 73 i nast. ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 2215, dalej: „KN”).
Przesłankami udzielenia urlopu są:
Zatrudnienie nauczyciela w pełnym wymiarze na czas nieokreślony w jednej szkole. Wątpliwości w tym zakresie rozstrzygnął Sąd Najwyższy, wskazując, że nie ma prawa do urlopu dla poratowania zdrowia nauczyciel zatrudniony w kilku szkołach w niepełnym wymiarze zajęć, nawet jeśli zsumowane wymiary jego zatrudnienia są równe pełnemu wymiarowi. (uchwała Sądu Najwyższego z 14.02.2012 r. III PZP 1/12 – za A. Barański, Art. 73, [w:] Karta Nauczyciela. Komentarz, wyd. X. Wolters Kluwer Polska, 2018).
Przepracowanie nieprzerwanie co najmniej siedmiu lat w szkole w wymiarze nie niższym niż ½ obowiązkowego wymiaru zajęć. Opisany warunek nie może być odczytywany dosłownie, bowiem w treści ustawy poczyniono kilka wyjątków od wskazanej zasady. Wymaga to szczegółowego omówienia (zob. rozdział Od kiedy można skorzystać z urlopu po raz pierwszy).
Występowanie u nauczyciela konieczności zastosowania zaleconego leczenia. Nowelizacją art. 73 KN, która weszła w życie 01.01.2018 r. doprecyzowano przepis, poprzez wskazanie konkretnych podstaw udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia, motywowanych stanem zdrowia nauczyciela. I tak, urlop może być udzielony wyłącznie:
1) w celu przeprowadzenia zaleconego leczenia:
a) choroby zagrażającej wystąpieniem choroby zawodowej lub
b) choroby, w której powstaniu czynniki środowiska pracy lub sposób wykonywania pracy odgrywają istotną rolę, lub
2) na leczenie uzdrowiskowe lub rehabilitację uzdrowiskową
(– art. 73 ust. 1 pkt 1-2 KN).
Występowanie powyższych okoliczności stwierdza lekarz posiadający uprawnienia do wykonywania badań wstępnych i okresowych, wykonujący działalność w jednostce służby medycyny pracy, z którą szkoła zawarła umowę – art. 73 ust. 10 KN. Podstawą wydania przez lekarza orzeczenia są – przeprowadzenie badania, wyniki badań specjalistycznych (jeśli są konieczne) oraz dokumentacja dotychczasowego leczenia (art. 73 ust. 10b KN). Warto pamiętać, że od orzeczenia lekarskiego przysługuje nauczycielowi (a także dyrektorowi) odwołanie do wojewódzkiego ośrodka medycyny pracy (art. 73 ust. 10d KN).
Wystąpienie łącznie powyższych przesłanek obliguje dyrektora szkoły do udzielenie nauczycielowi wnioskowanego przez niego urlopu dla poratowania zdrowia (treść art. 73 ust. 1 KN stanowi wyraźnie, że dyrektor szkoły udziela urlopu a nie może udzielić). Wyjątek od powyższego stanowi, zauważona w orzecznictwie i uzasadniona celem udzielenia urlopu, okoliczność jednoczesnego zatrudnienia nauczyciela i pobierania przez niego emerytury (dyrektor szkoły nie ma obowiązku udzielenia płatnego urlopu dla poratowania zdrowia nauczycielowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze zajęć i pobierającemu równocześnie emeryturę – tak: uchwała Sądu Najwyższego z 24.05.1994 r., I PZP 24/93 – za: A. Barański, dz. cyt.)
Długość trwania urlopu
Przepis stanowi, że urlop może zostać udzielony w wymiarze nieprzekraczającym jednorazowo roku (art. 73 in fine KN). Oznacza to po pierwsze, że urlop nie zawsze musi zostać udzielony w wymiarze roku. Nie zawsze bowiem stan zdrowia nauczyciela uzasadnia skierowanie go na tak długi urlop. O wymiarze urlopu decyduje uprawniony lekarz, który wydaje orzeczenie lekarskie o potrzebie udzielenia nauczycielowi urlopu dla poratowania zdrowia (art. 73 ust. 10c KN).
Po drugie, oznacza to, że z urlopu dla poratowania zdrowia można skorzystać kilkukrotnie (art. 73 KN mówi o tym, że jednorazowo wymiar urlopu nie może przekraczać roku). Limit w zakresie możliwości skorzystania z kolejnych urlopów dla poratowania zdrowia określa art. 73 ust. 8 KN, zgodnie z którym nauczycielowi można udzielić kolejnego urlopu dla poratowania zdrowia nie wcześniej niż po upływie roku od dnia zakończenia poprzedniego urlopu dla poratowania zdrowia. Łączny wymiar urlopu dla poratowania zdrowia nauczyciela w okresie całego zatrudnienia nie może przekraczać 3 lat.
Od kiedy można skorzystać z urlopu po raz pierwszy
Jak wskazano powyżej, przepis art. 73 KN stanowi pewne wyjątki od generalnej zasady, że z urlopu można skorzystać po przepracowaniu nieprzerwanie co najmniej 7 lat w szkole w wymiarze nie niższym niż 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć (art. 73 ust. 1 KN). Warto o tych wyjątkach pamiętać, bowiem w pewnym stopniu liberalizują one określoną wyżej zasadę. Może zatem mieć miejsce sytuacja, kiedy wydawać by się mogło, że przy prostym zastosowaniu reguły z art. 73 ust. 1 KN urlop nie przysługuje, jednak odczytując przesłankę „przepracowania nieprzerwanie co najmniej 7 lat” w szerszym kontekście – przesłanki do udzielenia urlopu zostaną spełnione. I tak:
a) okres nieprzerwanej pracy w szkole istnieje również, gdy zatrudnienie nauczyciela w szkole w pewnym momencie ustało, ale w ciągu 3 miesięcy nauczyciel podjął pracę na nowo w tej samej lub innej szkole (art. 73 ust. 1a KN);
b) do siedmioletniego okresu pracy wlicza się okresy, kiedy nauczyciel był niezdolny do pracy oraz pozostawał na urlopie innym niż wypoczynkowy (art. 73 ust. 3 KN). Przepis ustala jednak limit wliczenia tego okresu na łącznie maksymalnie 6 miesięcy, co oznacza, że jeśli niezdolność do pracy lub urlop trwały dłużej, to wliczeniu do siedmioletniego stażu pracy podlega tylko owe 6 miesięcy.
c) przesłankę siedmioletniego okresu pracy należy spełnić wyłącznie w razie ubiegania się o pierwszy urlop (art. 73 ust. 4 zd. 2 KN). Oznacza to, że w przypadku, gdy zaistnieją podstawy do udzielenia nauczycielowi kolejnego urlopu dla poratowania zdrowia, nauczyciel nie musi po raz kolejny wykazać, że od momentu zakończenia ostatniego urlopu przepracował dalsze siedem lat w szkole.
Istnieje również ważna zasada ograniczająca możliwość skorzystania z urlopu dla poratowania zdrowia. Otóż, art. 73 ust. 4 zd. 1 KN stanowi, że okres siedmioletniej pracy w szkole, uzasadniający prawo do urlopu, powinien przypadać bezpośrednio przed datą rozpoczęcia urlopu dla poratowania zdrowia. Sensem tego przepisu jest wykluczenie możliwości udzielenia urlopu w przypadku, gdy nauczyciel co prawda przepracował 7 lat w szkole, ale później nastąpiła np. dłuższa przerwa w zatrudnieniu. W takiej sytuacji urlop nie może być udzielony.
Czy możliwe jest wykorzystanie tego urlopu w częściach?
Urlop dla poratowania zdrowia nie jest klasycznym urlopem, analogicznym np. do tych, które uregulowano w kodeksie pracy (jak np. urlop ojcowski). Nieuzasadnione jest zatem stosowanie w tym zakresie analogii. Urlop dla poratowania zdrowia jest instytucją prawną szczególnego przeznaczenia i w przeważającej mierze sposób i czas jego wykorzystania zależą od zaleceń lekarskich oraz decyzji dyrektora szkoły, nie zaś od woli nauczyciela. Nie jest zatem możliwe wykorzystanie tego urlopu w częściach w klasycznym tego pojęcia rozumieniu. Z urlopu można jednak korzystać wielokrotnie (łącznie w wymiarze do 3 lat – co już opisano powyżej) i w tym znaczeniu, można mówić o częściowym wykorzystaniu urlopu dla poratowania zdrowia.
Podsumowanie
Instytucja urlopu dla poratowania zdrowia jest z pewnością regulacją potrzebną i przydatną w obliczu realiów wykonywania zawodu nauczyciela. Praktyczne zastosowanie tych przepisów i ustalenie spełnienia przesłanek jego udzielenia mogą jednak nastręczać trudności, zwłaszcza, że przepis art. 73 KN, mimo wielokrotnych nowelizacji, nie jest w wielu miejscach jednoznaczny, a jego treść jest uzupełniana przez interpretacje orzecznictwa. Warto zatem, w razie wątpliwości, skorzystać z pomocy wyspecjalizowanego prawnika, który będzie potrafił udzielić odpowiedzi na pytanie, czy w konkretnej sytuacji faktycznej urlop dla poratowania zdrowia będzie nauczycielowi przysługiwać.
Autorem artykułu jest radca prawny Wojciech Górny, polecany prawnik, zarejestrowany w portalu casum.pl, który na co dzień zajmuje się sprawami gospodarczymi i prywatnymi we wrocławskiej kancelarii.
