Od czasu ogłoszenia stanu zagrożenia epidemicznego (14 marca 2020 r.) oraz stanu epidemii (20 marca 2020 r.) wiele emocji wywołuje możliwość wydania decyzji o skierowaniu do pracy przy zwalczaniu epidemii medyków, a także innych osób na podstawie art. 47 ust. 4 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (dalej: ustawa). Dlatego warto zapoznać się z tym kogo taka decyzja administracyjna może dotyczyć, jakie są wyłączenia, czy można się odwołać, a także jakie sankcje grożą za ewentualne niewykonanie decyzji.
Kto może być skierowany do pracy przy zwalczaniu epidemii i na jak długo?
Na podstawie art. 47 ust. 1 ustawy do pracy przy zwalczaniu epidemii mogą być skierowani:
- pracownicy podmiotów leczniczych,
- osoby wykonujące zawody medyczne,
- osoby, z którymi podpisano umowy na wykonywanie świadczeń zdrowotnych,
- dodatkowo inne osoby, jeżeli ich skierowanie jest uzasadnione aktualnymi potrzebami podmiotów kierujących zwalczaniem epidemii.
Jak widać po ostatnim punkcie katalog osób, które mogą być skierowane do pracy, jest w zasadzie otwarty. W praktyce najczęściej skierowanie do pracy może odnosić się do medyków, jednak bieżące potrzeby mogą zmienić takie tendencje. Przykładowo w mediach społecznościowych jeszcze z początku stanu epidemii pojawiła się informacja, że decyzja o skierowaniu do pracy do jednego z domów opieki społecznej (zarażenie pensjonariuszy oraz personelu) została doręczona nauczycielce. Decydują zatem bieżące potrzeby w walce z koronawirusem, tj. skierowania są i będą tam, gdzie brakuje personelu.
Decyzja o skierowaniu do pracy przy zwalczaniu epidemii stwarza obowiązek pracy przez okres do 3 miesięcy w podmiocie leczniczym lub w innej jednostce organizacyjnej wskazanych w decyzji. Okresu niezdolności do pracy nie zalicza się do okresu skierowania do pracy przy zwalczaniu epidemii. Decyzja może być przekazana w każdy możliwy sposób zapewniający dotarcie decyzji, nawet ustnie i nie wymaga uzasadnienia.
Dodatkowo w ustawie doprecyzowano, że od dnia 29 listopada 2020 roku, w przypadku ogłoszenia stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii, na podstawie decyzji wskazane niżej osoby mogą brać udział w udzielaniu świadczeń zdrowotnych udzielanych w związku z ogłoszeniem stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii, mianowicie:
- studenci kierunków przygotowujących do wykonywania zawodu medycznego,
- doktoranci w dziedzinie nauk medycznych i nauk o zdrowiu w dyscyplinach naukowych: nauki medyczne, nauki farmaceutyczne i nauki o zdrowiu,
- osoby kształcące się w zawodzie medycznym,
- osoby posiadające wykształcenie w zawodzie medycznym, które ukończyły kształcenie w tym zawodzie w okresie ostatnich 5 lat,
- ratownicy, o których mowa w art. 13 ustawy z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym.
Osobom tym także przysługuje wynagrodzenie opisane w dalszej części artykułu.
Jakie są wyjątki, kto nie powinien podlegać skierowaniu do pracy?
Na zasadzie wyjątku według art. 47 ust. 3 ustawy decyzji o skierowaniu do pracy niosącej ryzyko zakażenia przy zwalczaniu epidemii nie podlegają:
- osoby, które nie ukończyły 18 lat bądź ukończyły 60 lat,
- kobiety w ciąży,
- osoby wychowujące dzieci w wieku do 14 lat,
- osoby wychowujące dziecko z orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego,
- osoby, u których orzeczono częściową lub całkowitą niezdolność do pracy,
- inwalidzi i osoby z orzeczonymi chorobami przewlekłymi,
- osoby, o których mowa w art. 2 ustawy z dnia 31 lipca 1981 r. o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe (Dz. U. z 2019 r. poz. 152), oraz posłowie i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej.
- dodatkowo w przypadku gdy dziecko w wieku powyżej 14 lat jest wychowywane przez dwoje osób, którym przysługuje władza rodzicielska, do pracy przy zwalczaniu epidemii może zostać skierowana wyłącznie jedna z nich.
- osoby, które nie ukończyły 18 lat bądź ukończyły 60 lat w przypadku kobiet lub 65 lat w przypadku mężczyzn,
- kobiety w ciąży,
- osoby samotnie wychowujące dziecko w wieku do 18 lat,
- osoby wychowujące dzieci w wieku do 14 lat,
- osoby wychowujące dziecko z orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego,
- osoby, u których orzeczono częściową lub całkowitą niezdolność do pracy,
- inwalidzi i osoby z orzeczonymi chorobami przewlekłymi, na których przebieg ma wpływ zakażenie lub zachorowanie na chorobę zakaźną będącą przyczyną epidemii lub orzeczona choroba przewlekła ma wpływ na przebieg lub zachorowanie na chorobę zakaźną,
- osoby, o których mowa w art. 2 ustawy z dnia 31 lipca 1981 r. o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe (Dz. U. z 2019 r. poz. 152), oraz posłowie i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej.
- dodatkowo w przypadku gdy dziecko w wieku do 18 lat jest wychowywane przez dwoje osób, którym przysługuje władza rodzicielska, do pracy przy zwalczaniu epidemii może zostać skierowana wyłącznie jedna z nich.
Katalog wyłączeń jest zamknięty i ścisły. Był on nowelizowany już kilkukrotnie w 2020 r. i przykładowo jeszcze przed pandemią wyłączeniu podlegały osoby wychowujące dzieci w wieku do 18 lat i to bezwzględnie oboje rodziców. Warto też zwrócić uwagę na to, że o ile kobieta w ciąży nie podlega decyzji o skierowaniu do pracy, to jej partner już owszem.
Odnośnie osób z orzeczonymi chorobami przewlekłymi sprecyzowano po kolejnych nowelizacjach, że orzeczenie w sprawie choroby wydaje lekarz orzecznik ZUS, o którym mowa w art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2020 r. poz. 53, 252, 568, 1222 i 1578).
Pewne wątpliwości interpretacyjne co do wyłączeń wywołuje redakcja przepisu art. 47 ust. 3 przed wskazanym katalogiem osób wyłączonych, ponieważ wskazuje na skierowanie do pracy niosącej ryzyko zakażenia, a nie pracy przy zwalczaniu epidemii w ogólności. Czy zatem osoba z katalogu wyłączeń może jednak podlegać skierowaniu do pracy przy zwalczaniu epidemii, gdy takiego ryzyka nie będzie? Biorąc pod uwagę komunikat Ministerstwa Zdrowia z dnia 24 kwietnia 2020 r. i dalsze wydaje się, że nie, ponieważ tamtejsza wykładnia wprost wskazuje, że osoby wymienione w art. 47 ust. 3 po prostu nie podlegają skierowaniu.
Kto wydaje decyzję administracyjną i czy można się od niej odwołać?
Decyzję o skierowaniu do pracy wydaje wojewoda na terenie województwa, w którym osoba skierowana posiada miejsce pobytu lub jest zatrudniona. Natomiast w razie w razie skierowania do pracy na obszarze innego województwa – minister właściwy do spraw zdrowia. W przypadku policjantów, funkcjonariuszy Straży Granicznej, strażaków Państwowej Straży Pożarnej oraz funkcjonariusz Służby Ochrony Państwa wymagana jest pozytywna opinia odpowiedniego komendanta na szczeblu centralnym.
Od decyzji wojewody przysługuje odwołanie do ministra właściwego do spraw zdrowia (art. 47 ust. 5 ustawy), a w przypadku decyzji pierwszoinstancyjnej ministra na podstawie Kodeksu postępowania administracyjnego przysługuje wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy (art. 127 § 3 k.p.a.).
Odwołanie (wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy) może dotyczyć nie tylko kwestii związanych z wyżej wskazanym katalogiem osób podlegających wyłączeniu, ale też przykładowo naruszeń przepisów postępowania administracyjnego. W zasadzie prawo do odwołania przysługuje każdemu kto nie zgadza się z decyzją o skierowaniu do pracy, zaś podstaw do odwołania należy poszukiwać w każdym przypadku indywidualnie, bo mogą być wyjątkowe dla danej sprawy.
Należy jednak pamiętać, że wniesienie środka odwoławczego nie wstrzymuje wykonania decyzji o skierowaniu do pracy (art. 47 ust. 6 ustawy). Oznacza to, że nawet jeśli odwołanie lub wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy okażą się skuteczne, to przez niewykonywanie decyzji można narazić się na sankcje.
Jakie są sankcje za niewykonanie decyzji o skierowaniu do pracy?
Za niewykonanie decyzji o skierowaniu do pracy grozi grzywna w wysokości do 5.000 zł (wykroczenie na podstawie art. 53 ustawy), a od 1 kwietnia 2020 r. także wysoka pieniężna kara administracyjna, to jest od 5.000 zł do 30.000 zł (art. 48a ust. 2 ustawy).
W przypadku postępowania w sprawie o wykroczenie jak w każdej takie sprawie obwinionemu przysługuje prawo do obrony i można próbować wykazać, że w istocie nie doszło do popełnienia wykroczenia w konkretnym przypadku, powołując się na przykład na stan wyższej konieczności (zły stan zdrowia, konieczność opieki nad schorowaną osobą starszą itp.).
Odnośnie pieniężnej kary administracyjnej jest ona wydawana na podstawie odrębnej decyzji administracyjnej odpowiednio przez wojewodę lub ministra do spraw zdrowia. Przysługuje od niej odwołanie lub wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy. Z pewnością ze względu na jej wysokość warto to zrobić, jednak trzeba pamiętać, że jest to decyzja natychmiastowo wykonalna. Oznacza to, że pomimo uruchomienia ścieżki odwoławczej, może być już w międzyczasie prowadzona egzekucja administracyjna.
Na marginesie można rozważać czy wprowadzona niedawno pieniężna kara administracyjna nie przeczy konstytucyjnej regule ne bis in idem, tj. podwójnego karania odnośnie tego samego czynu. Zastosowanie tej reguły nie jest tu tak oczywiste na tle odrębnych postępowań karnych i administracyjnych, jak w przypadku samego tylko postępowania karnego, ale warto zasygnalizować to konstytucyjne zagadnienie.
Pozostałe istotne kwestie – dotychczasowa praca i wynagrodzenie
Z pozostałych istotnych kwestii na podstawie ustawy:
- osobie skierowanej do pracy udziela się bezpłatnego urlopu w miejscu dotychczasowego zatrudnienia i zalicza się ten okres do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze u tego pracodawcy,
- nie może być rozwiązany dotychczasowy stosunek pracy, ani nie może być dokonane wypowiedzenie umowy o pracę, chyba że istnieje podstawa do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika albo w przypadku zmiany lub uchylenia decyzji,
- za pracę ze skierowania przysługuje wynagrodzenie zasadnicze w wysokości nie niższej niż 200% przeciętnego wynagrodzenia zasadniczego przewidzianego na danym stanowisku pracy w zakładzie wskazanym w tej decyzji lub w innym podobnym zakładzie,
- jednocześnie wyżej wskazane wynagrodzenie nie może być niższe niż wynagrodzenie zasadnicze, które osoba skierowana do pracy przy zwalczaniu epidemii otrzymała w miesiącu poprzedzającym miesiąc, w którym wydana została decyzja o skierowaniu jej do pracy,
- dodatkowo skierowanemu do pracy przysługuje zwrot kosztów przejazdu, zakwaterowania i wyżywienia, jeżeli nie jest to zapewnione w miejscu wykonywania pracy.
Na koniec zastrzeżenie – niniejszy artykuł odnosi się do stanu prawnego na dzień 23 grudnia 2020 r. (wcześniejsza widniejąca tutaj wersja artykułu obejmowała stan prawny na 29 kwietnia 2020 roku). Sytuacja z pandemią koronawirusa jest na tyle dynamiczna i długotrwała, że nie można wykluczyć kolejnych nowelizacji ustawy w zakresie decyzji o skierowaniu do pracy w kolejnych tygodniach i miesiącach.
Autor artykułu, adwokat Michał Filec jest zarejestrowany w portalu Casum,pl, na co dzień zajmuje się sprawami karnymi, cywilnymi i nowymi problemami prawnymi związanymi z koronawirusem w swojej Kancelarii Adwokackiej we Wrocławiu
