Przy okazji kolejnych tarcz antykryzysowych ustawodawca „przemycił” niedawno nowelizację Kodeksu karnego wykonawczego (dalej też: k.k.w.) i złagodził warunki dla udzielenia przez sąd penitencjarny zezwolenia odbycia kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego. Obecnie maksymalna kara dla takiej formy wykonania kary pozbawienia wolności to już nie jeden rok pozbawienia wolności, ale jeden rok i sześć miesięcy pozbawienia wolności. Taka zmiana powinna korzystnie wpłynąć na częstsze korzystanie z tej formy wykonania kary przez sądy penitencjarne. To dobry moment żeby przypomnieć czym jest dozór elektroniczny jako forma wykonania kary i jakie są warunki jego zastosowania.
Czym jest system dozoru elektronicznego odnośnie kary pozbawienia wolności?
System dozoru elektronicznego (dalej też: s.d.e.) jest alternatywnym sposobem wykonywania kary pozbawienia wolności, który polega na kontrolowaniu miejsca pobytu skazanego poza zakładem karnym przy użyciu elektronicznej aparatury monitorującej za pomocą nadajnika, potocznie mówi się o tzw. bransolecie (zakładana jest na nogę, rzadziej na rękę). Skazany w określonych godzinach musi pozostawać w miejscu ustalonym przez sąd.
Przy udzieleniu zezwolenia na s.d.e. sąd penitencjarny określa przedziały czasu w ciągu doby i w danych dniach tygodnia, w których skazany może oddalić się z miejsca stałego pobytu na czas nieprzekraczający 12 godzin dziennie. Skazany może wówczas chodzić do pracy, korzystać z praktyk religijnych, robić zakupy czy też opiekować się inną osobą. Taki sposób wykonania kary pozbawienia wolności pozwala skazanemu pozostać z rodziną, co powinno pozytywnie wpływać na utrzymanie więzi z bliskimi. Można pokusić się o stwierdzenie, ze taka forma wykonania kary przypomina nieco tzw. lockdown związany z epidemią koronawirusa.
S.d.e. jest też stosowany odnośnie środków karnych i środków zabezpieczających (np. zakaz zbliżania się do określonych osób), jednak niniejszy tekst skupia się jedynie na karze pozbawienia wolności.
Jakie są warunki udzielenia zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego?
Warunki udzielenia zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego określa art. 43la k.k.w. Zgodnie z § 1 i 6 tegoż artykułu muszą być spełnione łącznie następujące warunki:
- wobec skazanego orzeczono karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą jednego roku i 6 miesięcy lub kilka niepodlegających łączeniu kar nieprzekraczających w sumie jednego roku i 6 miesięcy,
- nie zachodzą warunki przewidziane w art. 64 § 2 Kodeksu karnego (tzw. recydywa szczególna wielokrotna),
- jest to wystarczające do osiągnięcia celów kary,
- skazany posiada określone miejsce stałego pobytu,
- osoby pełnoletnie zamieszkujące wspólnie ze skazanym wyraziły zgodę, o której mowa w art. 43h § 3 k.k.w. (zgoda na dozór elektroniczny oraz umożliwienie przeprowadzenia czynności kontrolnych),
- odbywaniu kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego nie stoją na przeszkodzie warunki techniczne, o których mowa w art. 43h § 1 k.k.w. (liczba oraz zasięg dostępnych nadajników i rejestratorów oraz możliwości organizacyjne ich obsługi.)
K.k.w. dodatkowo rozdziela sytuację skazanych przed osadzeniem w zakładzie karnym i tych, którzy są już osadzeni. Cytując odpowiednio fragment art. 43la § 2 k.k.w. przed wykonaniem kary można udzielić zgody na s.d.e., „jeżeli względy bezpieczeństwa i stopień demoralizacji, a także inne szczególne okoliczności nie przemawiają za potrzebą osadzenia skazanego w zakładzie karnym”. Z kolei już po rozpoczęciu wykonania kary zgodnie z art. 43la § 3 k.k.w., „jeżeli za udzieleniem zezwolenia przemawiają dotychczasowa postawa i zachowanie skazanego”.
Jak widać wyżej najistotniejszą przesłanką formalną dla starań o zezwolenie sądu penitencjarnego jest wymiar kary pozbawienia wolności lub łączny wymiar kilku kar. Dlatego bardzo istotne jest na etapie postępowania sądowego „wywalczenie” wyroku skazującego, który nie przekracza limitu jednego roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności.
Druga kluczowa formalna przesłanka to posiadanie określonego miejsca zamieszkania, a gdy w tym miejscu zamieszkują inne pełnoletnie osoby uzyskanie ich zgody na s.d.e. wobec skazanego. Co prawda zgodnie z 43la § 4 k.k.w., można udzielić zezwolenia na s.d.e. bez zgody współlokatora, jeżeli wykonanie kary w systemie dozoru elektronicznego w sposób oczywisty nie wiąże się z nadmiernymi trudnościami dla osoby, która tej zgody nie wyraziła, i narusza jej prywatność jedynie w nieznacznym stopniu, ale z pewnością uzyskanie zezwolenia sądu penitencjarnego będzie o wiele łatwiejsze z uzyskaniem takiej zgody.
Wreszcie trzeba też najzwyczajniej przekonać sąd penitencjarny, że skazany na taką formę wykonania kary „zasługuje”, tj., że będzie to wystarczające dla celów kary i na tym powinien skupić się dobrze napisany wniosek, jeżeli spełnione są pozostałe warunki formalne.
Jaki sąd jest właściwy dla złożenia wniosku i kto może go złożyć?
Sądem właściwym do złożenia wniosku o zezwolenie na odbycie kary pozbawienia wolności w s.d.e. zgodnie z art. 43e k.k.w. jest sąd penitencjarny, w którego okręgu skazany przebywa. Zgodnie zaś z art. 3 § 2 k.k.w. sądem penitencjarnym jest sąd okręgowy. I tak przykładowo we Wrocławiu wniosek o dozór elektroniczny składa się do Sądu Okręgowego we Wrocławiu, V Wydział Penitencjarny i Nadzoru nad Wykonywaniem Orzeczeń Karnych.
Zgodnie z art. 43lc k.k.w. wniosek może być złożony przez skazanego, obrońcę, prokuratora, sądowego kuratora zawodowego lub dyrektora zakładu karnego. W praktyce najczęściej wnioski składane są przez obrońców lub samodzielnie przez skazanych. Warto pamiętać, że to nie w wyroku skazującym podejmowana jest decyzja o takiej formie wykonania kary pozbawienia wolności, ale dopiero na wniosek jako odrębna sprawa.
Przy składaniu wniosku o dozór elektroniczny na pewno istotna jest sprawność działania przy złożeniu wniosku i to, aby pamiętać o dodatkowym wniosku o wstrzymanie wykonania kary ze względu na wniosek o s.d.e. Może się bowiem zdarzyć, że kara pozbawienia wolności będzie już podlegała wykonaniu, a nie będzie jeszcze postanowienia o s.d.e. na co trzeba uważać chcąc uniknąć pobytu w zakładzie karnym. I to pomimo tego, że sąd penitencjarny wydaje postanowienie w przedmiocie s.d.e. w terminie 30 dni od dnia wpływu wniosku.
Posiedzenie i postanowienie w przedmiocie s.d.e. a możliwość jego zażalenia
Posiedzenie w przedmiocie s.d.e. odbywa się albo przed właściwym sądem, albo w zakładzie karnym, gdzie przebywa skazany. W tym drugim przypadku wysłuchuje się przedstawiciela administracji zakładu karnego co do celowości udzielenia zezwolenia. Udział prokuratora w posiedzeniu jest zawsze obowiązkowy. W toku posiedzenia wysłuchuje się skazanego, jego obrońcę lub sądowego kuratora zawodowego, jeżeli składał wniosek o zezwolenie.
Sąd penitencjarny o udzieleniu zezwolenia na s.d.e. jako formy wykonania kary pozbawienia wolności lub o odmowie udzielenia zezwolenia orzeka postanowieniem.
Na wyżej wskazane postanowienie przysługuje zażalenie na podstawie art. 43lj k.k.w. lub art. 43lk k.k.w., Ponowny wniosek można złożyć po upływie 3 miesięcy od dnia wydania postanowienia o odmowie udzielenia zezwolenia (43ll k.k.w.).
Zakończenie wykonywania s.d.e.
Wykonywanie s.d.e. może zakończyć się zasadniczo na 3 różne sposoby:
- wykonaniem kary pozbawienia wolności,
- warunkowym przedterminowym zwolnieniem,
- uchyleniem zezwolenia na s.d.e.
Pierwszy przypadek jest dość oczywisty, zaś warto żeby skazany zainteresował się możliwością warunkowego przedterminowego zwolnienia z wykonania kary. Skazany może bowiem korzystać z uprawnienia do starania się o takie zwolnienie zgodnie z Kodeksem karnym, o czym wedle art. 43ln § 1 k.k.w. orzeka sąd penitencjarny, w którego okręgu skazany posiada miejsce stałego pobytu. Udzielając warunkowego przedterminowego zwolnienia, sąd uchyla zezwolenie na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego.
Sąd penitencjarny obligatoryjnie uchyla postanowieniem zezwolenie na s.d.e. w przypadkach określonych w art. 43zaa k.k.w., gdy:
- skazany nie zachowa wyznaczonego terminu na zgłoszenie upoważnionemu podmiotowi dozorującemu gotowości albo uchyla się od niezwłocznego zainstalowania przez podmiot dozorujący rejestratora lub od założenia nadajnika,
- skazany, odbywając karę pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego, naruszył porządek prawny, w szczególności popełnił przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, lub uchyla się od wykonania obowiązków związanych z dozorem elektronicznym lub innych nałożonych obowiązków, orzeczonego środka karnego, środka kompensacyjnego lub przepadku,
- odwołano przerwę w wykonaniu kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego z powodu innego niż ustanie przyczyny, dla której przerwa została udzielona
- skazany w czasie wykonywania kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego został osadzony w zakładzie karnym w związku z zastosowaniem tymczasowego aresztowania lub wykonaniem kary w innej sprawie.
Dodatkowo sąd penitencjarny może uchylić dozór elektroniczny zgodnie z art. 43zab k.k.w., tj. jeżeli skazany korzystający z zezwolenia na czasowe opuszczenie miejsca wykonywania dozoru stacjonarnego nie powróci na miejsce w określonym czasie.
Skazany powinien pilnować żeby nie wystąpiły przesłanki do uchylenia dozoru elektronicznego, ponieważ w razie jego uchylenia ponowne udzielenie zezwolenia na odbycie kary w ten sposób jest już niedopuszczalne w tej samej sprawie.
Podsumowanie
System dozoru elektronicznego to szansa dla skazanych, aby uniknąć pobytu w zakładzie karnym i odbyć karę pozbawienia wolności w otoczeniu bliskich osób oraz z dala od świata przestępczego. To powinno z korzyścią wpływać na proces resocjalizacji przy krótkich karach pozbawienia wolności. S.d.e. może czasem budzić poczucie niesprawiedliwości i wrażenie, że kara staje się nieadekwatna, ale wtedy warto przypomnieć, że wykonanie takiej kary jest tańszą alternatywą wobec pobytu skazanego w zakładzie karnym, a co najważniejsze zwiększa szanse powrotu skazanego do społeczeństwa bez przyszłego powrotu do przestępstwa. Z tych przyczyn w mojej opinii wniosek o dozór elektroniczny powinien być składany zawsze, gdy występują ku temu formalne możliwości, a te niedawno uległy istotnemu rozszerzeniu.
Autor artykułu, adwokat Michał Filec jest zarejestrowany w portalu Casum,pl, na co dzień zajmuje się sprawami karnymi, cywilnymi i nowymi problemami prawnymi związanymi z koronawirusem w swojej Kancelarii Adwokackiej we Wrocławiu
