Opieka naprzemienna stanowi sposób wykonywania władzy rodzicielskiej nad dzieckiem polegający na roztoczeniu pieczy nad dzieckiem poprzez zamieszkiwanie dziecka z każdym z rodziców w powtarzających się okresach czasowych.
Na czym polega opieka naprzemienna?
Wspólne sprawowanie władzy, w oznaczonych z góry podobnych okresach, zapewnia rodzicom równy kontakt z dzieckiem i pozwala na zbliżony wpływ na jego wychowanie. Wydaje się, że najbardziej optymalnymi okresami przebywania dziecka u jednego rodzica lub z jednym z rodziców jest okres tygodniowy.
Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie zna definicji opieki naprzemiennej. Orzekanie przez Sądy sposobu sprawowania opieki naprzemienne jest prawnie uzasadnione na podstawie art. 58 k.r.o. w sytuacji orzekania przez Sąd o rozwodzie rodziców oraz na podstawie art. 107 k.r.o. w innych przypadkach. Na gruncie przepisów procesowych wzmianka o możliwości orzeczenia przez Sąd pieczy naprzemiennej znajduje się w art. 582¹ k.p.c. oraz 598²² k.p.c.
Jak uzyskać orzeczenie ustalające opiekę naprzemienna?
Wniosek w przedmiocie ustalenia opieki naprzemiennej należy złożyć do Sądu Rejonowego Wydziału Rodzinnego i Opiekuńczego właściwego dla miejsca zamieszkania małoletniego. W przypadku orzekania o opiece naprzemiennej w związku z rozwodem o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej orzeka Sąd Okręgowy właściwy dla sprawy o rozwód pomiędzy rodzicami dziecka.
Wniosek w tym przedmiocie można sformułować następująco:
Wnoszę o powierzenie władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom oraz ustalenie, że oboje rodzice będą sprawować opiekę naprzemienną nad dzieckiem przez tydzień, przy czym każde z nich będzie samodzielnie podejmowało decyzje w sprawach bieżących w okresach w jakich dziecko będzie przebywać pod jego opieką – za wyjątkiem spraw związanych z wyborem szkoły, leczeniem i wyjazdami zagranicznymi – w których to sprawach rodzice będą wspólnie podejmować decyzje..
Kiedy Sąd może orzec o opiece naprzemiennej?
Podstawowymi warunkami ustanowienia opieki naprzemiennej są:
- zgodny, wspólny wniosek stron w zakresie władzy rodzicielskiej wykonywanej naprzemiennie,
- porozumienie stron o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem,
- pozytywna prognoza współdziałania stron w sprawach dziecka.
Istotą przy rozstrzyganiu w sprawach o ustanowienie opieki naprzemiennej są relacje jakie mają między sobą rodzice oraz to w jaki sposób się ze sobą komunikują i współpracują w zakresie realizacji obowiązków i uprawnień wynikających ze sprawowania władzy rodzicielskiej. Chodzi tu o stawianie na pierwszym miejscu potrzeb dziecka w stosunku do osobistych uprzedzeń i negatywnych emocji każdego z rodziców względem siebie. Czynnikiem udaremniającym orzeczenie pieczy naprzemiennej może być konflikt pomiędzy rodzicami a w tym w szczególności w zakresie sprawowania władzy rodzicielskiej.
Oznacza to, że zgodne i spójne stanowisko stron w zakresie wykonywania władzy rodzicielskiej jest kryterium podstawowym.
Na marginesie należy jednak zaznaczyć, iż znane jest orzeczenie Sądu Rejonowego w Inowrocławiu, który wskazał, że nie można przyjąć, że warunkiem sine qua non do wprowadzenia opieki naprzemiennej jest zgoda na nią obojga rodziców. Po pierwsze, jest to w sposób ewidentny niezgodne z założeniami legislatora. Po drugie, jest to nieprawidłowe również z punktu widzenia dobra dziecka. (wyrok Sądu Rejonowego w Inowrocławiu z dnia 2 stycznia 2018 r., sygn. akt III Nsm 37/16, Legalis nr 2008791).
Poza powyższym dla ustalenia opieki naprzemiennej mają znaczenie również kwestie organizacyjne i finansowe, a w tym: odległość zamieszkania od siebie rodziców, możliwość odbierania i zawożenia przez rodziców dziecka z jednego miejsca zamieszkania do drugiego, bliskość szkoły dziecka od miejsca zamieszkania każdego z rodziców, możliwość stworzenia przez każdego z rodziców w swoim miejscu zamieszkania dobrych warunków mieszkaniowych dla dziecka, tak aby miało w każdym z domów swój pokój czy miejsce do zabawy i nauki. Nie bez znaczenia jest również umiejętność każdego z rodziców do sprawnej organizacji swojego dnia w połączeniu z dniem dziecka oraz obowiązkami drugiego z rodziców.
W praktyce sądowej zdarza się również, że ustanowienie opieki naprzemiennej jest uzależnione od wysłuchania małoletniego i wysłuchania zdania małoletniego w tym temacie. Wysłuchanie to będzie możliwe tylko w przypadku gdy jego rozwój umysłowy dziecka, jego stan zdrowia i stopień dojrzałości na to pozwala. Wysłuchanie odbywa się poza salą posiedzeń sądowych.
Zalety ustanowienia opieki naprzemiennej:
- urzeczywistnienie wychowanie dziecka przez obydwoje rodziców po ich rozstaniu się,
- budowanie więzi emocjonalnej przez dziecko z każdym z rodziców,
- zbliżony wpływ każdego z rodziców na wychowanie dziecka,
- indywidualny i swobodny kontakt z każdym z rodziców,
- możliwość kontaktu z dziadkami i innymi członkami rodziny każdego z rodziców,
- brak separacji jednego z rodziców od dziecka,
- łatwiejsze „przeprowadzenie i przejście” dziecka przez rozłąkę rodziców,
- brak lub mniejsze problemy w zakresie egzekwowania alimentów od drugiego z rodziców.
Wady ustanowienia opieki naprzemiennej:
- może zaburzyć stabilizację życiową dziecka poprzez mieszkanie przez dziecko „na dwa domy”,
- zmiana miejsca zamieszkania dziecka,
- zmiana środowiska, w którym dotychczas wychowywało się dziecko,
- zwiększone wydatki związane ze zorganizowaniem dziecku dwóch miejsc zamieszkania lub zakupem osobnego mieszkania gdzie dziecko będzie mieszkało na zmianę z jednym z rodziców.
Opieka naprzemienna a alimenty.
Orzeczenie opieki naprzemiennej nie zwalnia Sądu z obowiązku orzeczenia o świadczeniu alimentacyjnym na dziecko. Wysokość alimentów determinują zawsze dwie przesłanki: usprawiedliwione potrzeby dziecka oraz możliwości zarobkowe rodzica.
Zasadnym wydaje się, aby rodzice wnioskując o ustanowienie opieki naprzemiennej przedstawili Sądowi również wspólne stanowisko w zakresie alimentów. Wydaje się, że naturalną konsekwencją podjęcia decyzji o wspólnym naprzemiennym wychowaniu dziecka powinna być wspólna, zgodna decyzja o obowiązku łożenia na dziecko przez każdego z rodziców. Logicznym wydaje się, że orzeczenie o alimentach powinno stanowić, że obydwoje rodzice są obowiązani do pokrywania kosztów utrzymania dziecka po równo.
Jest jednak możliwa sytuacja kiedy to alimentami zostanie obciążony jeden z rodziców. Będzie to miał miejsce w szczególności w sytuacji dużej dysproporcji pomiędzy zarobkami jednego z rodziców tzn. kiedy jeden z rodziców ma zarobki znacznie większe niż ten drugi.
Może dojść też do sytuacji kiedy Sąd orzeknie symboliczną wysokość alimentów od jednego z rodziców w związku z koniecznością określenia alimentów w wyroku rozwodowym i brakiem przekonania, że sformułowanie: obydwoje rodzice są obowiązani do pokrywania kosztów utrzymania dziecka po równo jest wystarczające.
Opieka naprzemienna a 500+.
Jeżeli dziecko, zgodnie z orzeczeniem Sądu, jest pod opieką naprzemienną obydwojga rodziców rozwiedzionych, żyjących w separacji lub żyjących w rozłączeniu sprawowaną w porównywalnych i powtarzających się okresach, kwotę świadczenia wychowawczego ustala się każdemu z rodziców w wysokości połowy kwoty przysługującego za dany miesiąc świadczenia wychowawczego.
Autorką artykułu jest adw. Diana Duch, zarejestrowana w portalu Casum,pl, na co dzień prowadząca kancelarię w Piasecznie.
