W zależności od rodzaju postępowania, wieku uczestników i ich stanu psychicznego rozprawy sądowe mogą się odbywać z i bez publiczności. Kiedy uczestnictwo w rozprawie jest możliwe, a kiedy odbywa się ona z wyłączeniem jawności – o tym w poniższym tekście.
Postępowanie karne
W postępowaniu karnym rozprawy obywają się jawnie, czyli oprócz osób uczestniczących w postępowaniu na rozprawę może przyjść każda osoba, która jest pełnoletnia i nieuzbrojona. Na salę rozpraw nie można bowiem wnosić broni palnej oraz innych przedmiotów posiadających cechy broni. Na obecność na rozprawie osób małoletnich oraz obowiązanych do noszenia broni musi wyrazić zgodę przewodniczący.
Na sali rozpraw nie mogą być obecne osoby w stanie nie licującym z powagą sądu, np. osoby nietrzeźwe, głośno się zachowujące lub które w inny sposób mogą zakłócać przebieg rozprawy.
Przepisy Kodeksu postępowania karnego wskazują, które rozprawy bezwzględnie odbywają się z wyłączeniem jawności. Po pierwsze, niejawna jest rozprawa, która dotyczy wniosku prokuratora o umorzenie postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy i zastosowanie wobec sprawcy środka zabezpieczającego. Po drugie, rozprawa jest niejawna, gdy dotyczy sprawy o pomówienie lub znieważenie. W tym przypadku, jeśli pokrzywdzony złoży wniosek, aby rozprawa odbyła się jawnie, może odbyć się ona jawnie.
Przepisy prawa przewidują również wyłączenie jawności rozprawy w całości lub tylko w części, jeżeli odbycie rozprawy publicznie mogłoby:
- wywołać zakłócenie spokoju publicznego,
- obrażać dobre obyczaje,
- ujawnić okoliczności, które ze względu na ważny interes państwa powinny być zachowane w tajemnicy,
- naruszyć ważny interes prywatny.
Sąd wyłączy jawność rozprawy w całości lub w części na żądanie osoby, która złożyła wniosek o ściganie. Jawność w całości lub części rozprawy sąd może wyłączyć, jeżeli choćby jeden z oskarżonych jest nieletni lub na czas przesłuchania świadka, który nie ukończył 15 lat.
Kto może wziąć udział w postępowaniu niejawnym?
W razie wyłączenia jawności rozprawy na sali rozpraw mogą być obecne oprócz osób biorących udział w postępowaniu, po dwie osoby wskazane przez oskarżyciela publicznego, oskarżyciela posiłkowego, oskarżyciela prywatnego i oskarżonego. Przewodniczący może zezwolić na obecność poszczególnych osób na rozprawie sali rozpraw, nawet jeśli została wyłączona jawność rozprawy. Jeżeli w sprawie występuje kilku oskarżycieli lub oskarżonych, każdy z nich może żądać pozostawienia na sali rozpraw jednej osoby. Jeśli jednak zachodzi obawa, że na rozprawie mogą zostać ujawnione informacje niejawne o klauzuli tajności „tajne” lub „ściśle tajne”, to wymienione wcześniej osoby nie mają prawa wstępu do sali. Osoby obecne na rozprawie niejawnej zobowiązane są do zachowania w tajemnicy okoliczności ujawnionych na rozprawie, o czym poucza ich przewodniczący. Osoby te zostają również uprzedzone o skutkach niedopełnienia tego obowiązku.
Wniosek o wyłączenie jawności rozprawy
Rozpatrzenie wniosku o wyłączenie jawności rozprawy odbywa się jawnie,
a z wyłączeniem jawności wówczas, jeśli poprosi o to strona lub sąd uzna to za potrzebne. Warto podkreślić, że ogłoszenie wyroków w postępowaniu karnym odbywa się jawnie.
W razie wyłączenia jawności rozprawy w całości lub w części, przy ogłaszaniu wyroku przytoczenie powodów może nastąpić również z wyłączeniem jawności w całości lub w części.
Postępowanie cywilne
W postępowaniu cywilnym rozpoznawanie spraw, zarówno na rozprawie
jak i na posiedzeniu, również odbywa się jawnie. Jawność rozpoznawania sprawy oznacza, że na salę sądową mają wstęp, poza stronami i osobami wezwanymi, również osoby pełnoletnie. Przepisy przewidują jednak możliwość wyłączenia udziału publiczności w posiedzeniu sądowym – w takiej sytuacji na posiedzeniu niejawnym mogą być obecne tylko osoby wezwane przez sąd.
Posiedzenie przy drzwiach zamkniętych
Istnieje również możliwość odbycia posiedzenia przy drzwiach zamkniętych. Sąd zdecyduje o tym, jeżeli publiczne rozpoznanie sprawy zagraża porządkowi publicznemu lub mogą zostać ujawnione okoliczności objęte ochroną informacji niejawnych. W takim przypadku, na sali mogą być obecne jedynie strony, interwenci uboczni, ich przedstawiciele ustawowi i pełnomocnicy, prokurator oraz osoby godne zaufania (po dwie osoby wskazane z każdej strony). Sąd również decyduje, czy udział publiczności obejmuje całe posiedzenie czy tylko jego określoną część. Ponadto sąd, na wniosek strony, zarządzi odbycie posiedzenia lub jego części przy drzwiach zamkniętych, jeżeli w toku postępowania mogą zostać ujawnione tajemnice przedsiębiorstwa. Podobna sytuacja może dotyczyć postępowania, w którym mogą zostać ujawnione szczegóły życia rodzinnego. Ogłoszenie orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie, które odbyło się przy drzwiach zamkniętych jest publiczne. Przepisy Kodeksu postępowania cywilnego nakazują, aby rozpoznanie spraw małżeńskich oraz spraw z zakresu ochrony konkurencji i konsumentów obywały się przy drzwiach zamkniętych. Jeśli chodzi o sprawy małżeńskie, to posiedzenie może być jawne, jeśli obie strony tego zażądają, a sąd stwierdzi, że nie zagrozi to moralności.
Należy pamiętać, że zarówno w postępowaniu karnym, jak i postępowaniu cywilnym, osoba, która będzie przesłuchiwana w charakterze świadka nie może wcześniej uczestniczyć w rozprawie w charakterze publiczności.
Potrzebujesz pomocy prawnej? Polecanych prawników znajdziesz w Casum.pl.
