Spadek to ogół praw i obowiązków majątkowych, jakie pozostawia zmarły. Należy wiedzieć, że powołanie do spadku wynikać może z ustawy (tzw. dziedziczenie ustawowe) bądź z testamentu (tzw. dziedziczenie testamentowe). Spadkobiercy zmarłego nabywają spadek z chwilą śmierci spadkodawcy (tj. z chwilą otwarcia spadku). Jednakże, aby spadkobiercy mogli udowodnić swoje prawa wynikające z dziedziczenia względem osób trzecich niezbędne jest przeprowadzenie tzw. postępowania spadkowego.
Postępowanie spadkowe
Co do zasady, postępowanie takie powinno zostać przeprowadzone po upływie 6 miesięcy od dnia otwarcia spadku. Wynika to z faktu, iż spadkobierca może w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o tytule swojego powołania, spadek ten przyjąć lub odrzucić (art. 1015 KC). W tym celu powinien złożyć przed sądem lub przed notariuszem (art. 640 KPC) oświadczenie o przyjęciu spadku wprost bądź z dobrodziejstwem inwentarza albo oświadczenie o odrzuceniu spadku. Przyjęcie wprost spadku polega na tym, że spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi zmarłego bez ograniczenia (odpowiada zarówno z majątku swojego jak i majątku, który dziedziczy) (art. 1031 § 1. KC). Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza oznacza, że spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe, ale tylko do wysokości dziedziczonego majątku. W takiej sytuacji spadkobierca nie będzie odpowiadał swoim osobistym majątkiem za dziedziczone długi (art. 1031 § 2. KC) .
Jeżeli spadkobierca nie złoży oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku w tym terminie, to po upływie 6 miesięcy przyjmuje się, że przyjął on spadek w sposób prosty. Wyjątkiem od tej zasady jest sytuacja, gdy spadkobiercą jest osoba niemająca pełnej zdolności do czynności prawnych lub osoba co do której istnieje podstawa do całkowitego ubezwłasnowolnienia bądź osoba prawna. Podobna sytuacja ma miejsce, gdy jeden ze spadkobierców złożył oświadczenie o przyjęciu z dobrodziejstwem inwentarza. Wówczas nawet pomimo niezłożenia oświadczenia przez pozostałych spadkobierców spadek uważa się za przyjęty przez wszystkich z dobrodziejstwem inwentarza. Nie oznacza to jednak, że przed upływem 6 miesięcy od dnia otwarcia spadku nie można wszcząć takiego postępowania. Należy się jednak liczyć z tym, że wówczas konieczne będzie złożenie wymienionych wyżej oświadczeń, co zwiększy koszty postępowania.
Tryb postępowania spadkowego
Postępowanie spadkowe odbywa się na wniosek osoby, która ma w tym interes, w trybie nieprocesowym. Wniosek składa się do sądu spadku, czyli sądu właściwego ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy wraz z dowodem uiszczenia opłaty sądowej w wysokości 100 zł ( art. 49 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t. j. Dz. U. z 2014 r., poz.1025) ). Opłatę tą należy uiścić na rachunek bankowy właściwego sądu bądź w formie znaków opłaty sądowej. Do wniosku dołączyć należy odpis skrócony aktu zgonu spadkodawcy i odpisy aktów stanu cywilnego spadkobierców ustawowych (odpis skrócony aktu małżeństwa w przypadku kobiet zamężnych, odpis skrócony aktu urodzenia w przypadku mężczyzn bądź niezamężnych kobiet).
Po przeprowadzeniu takiego postępowania sąd wydaje postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku przez spadkobiercę, w którym to postanowieniu wskazuje spadkodawcę oraz jego spadkobierców wraz z określeniem przysługujących im udziałów. Po uprawomocnieniu się tego postanowienia należy wystąpić do sądu z wnioskiem o wydanie odpisu prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.
Akt poświadczenia dziedziczenia
Od dnia 2 października 2008 roku spadkobierca może udowodnić swoje prawa do spadku nie tylko prawomocnym postanowieniem sądu o stwierdzeniu nabycia spadku, ale także zarejestrowanym aktem poświadczenia dziedziczenia sporządzonym przez notariusza (art. 95a ustawy dnia 14 lutego 1991 roku Prawo o notariacie (t. j. z 2014 r., poz. 164) ). Możliwość skorzystania z notarialnego poświadczenia dziedziczenia jest jednak ograniczona. Notariusz nie sporządzi aktu poświadczenia dziedziczenia w przypadku:
- spadków otwartych przed dniem 1 lipca 1984 roku,
- dziedziczenia na podstawie testamentów szczególnych tj. testamentu wojskowego, ustnego bądź podróżnego,
- gdy został już sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia po danym spadkodawcy lub wydane zostało postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po nim,
- gdy spadek przypada Skarbowi Państwa bądź gminie jako spadkobiercy ustawowemu,
- gdy spadkodawca był w chwili śmierci cudzoziemcem lub nie posiadając żadnego obywatelstwa nie zamieszkiwał w Rzeczypospolitej Polskiej,
- gdy w skład spadku wchodzą prawa rzeczowe lub posiadanie nieruchomości położonej za granicą,
- przy sporządzaniu protokołu dziedziczenia okaże się, że nie wszystkie osoby, które mogą być spadkobiercami ustawowymi lub testamentowymi bądź zapisobiercami windykacyjnymi spadkodawcy biorą udział w jego spisywaniu albo, że istnieją lub istniały testamenty, które nie zostały otwarte bądź ogłoszone.
Ponadto poświadczenie dziedziczenia przed notariuszem może nastąpić tylko na zgodne żądanie wszystkich osób, które mogą być spadkobiercami ustawowymi lub testamentowymi danego spadkodawcy, a jeśli spadkodawca w testamencie uczynił zapis windykacyjny
na rzecz oznaczonej osoby także na żądanie osób, na rzecz których spadkodawca zapis ten uczynił.
Postępowanie notarialne
Akt poświadczenia dziedziczenia sporządzić można u każdego notariusza, bez względu na siedzibę jego kancelarii. Przedłożyć należy takie odpisy aktów stanu cywilnego jak w postępowaniu sądowym oraz numer PESEL spadkodawcy. Poświadczenie dziedziczenia dokonywane przed notariuszem podzielić można na kilka etapów. W pierwszej kolejności notariusz sporządza protokół dziedziczenia. Jeżeli od dnia otwarcia spadku (czyli od śmierci spadkodawcy) nie upłynęło 6 miesięcy, w protokole zamieszcza się także oświadczenia spadkobierców o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku, chyba że spadkobiercy złożyli je wcześniej.
Jeżeli spadkodawca pozostawił testament (z wyjątkiem testamentów szczególnych) notariusz sporządza także protokół otwarcia i ogłoszenia testamentu, o ile testament nie został już ogłoszony. Dopiero wówczas notariusz sporządza akt poświadczenia dziedziczenia. Następnie rejestruje ten w Rejestrze Aktów Poświadczenia Dziedziczenia prowadzonym przez Krajową Radę Notarialną. Należy wiedzieć, że zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia wywołuje takie same skutki jak prawomocne postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku.
